Een Zwitserse speeldoos met zes verwisselbare cilinders op tafel, circa 1860.

Omschrijving

Verwisselbare cilinders

Aan het begin van de 19e eeuw ontstonden de eerste cilinder speeldozen waarbij de pennen van een cilinder werkten op stalen tanden die het geluid produceerden. Speelmechanieken die op bellen of fluiten speelden bestonden al. Bij deze eerste generatie werden de pinnen afzonderlijk of in paren vastgeschroefd. In de decennia die volgden werden de ‘kammen’ zoals ze genoemd worden steeds langer en werd het geluid geperfectioneerd. Een beperkende factor bleef natuurlijk dat er maar een gelimiteerd aantal melodieën op een cilinder konden staan. Daarom begon men zo rond 1860 met het produceren van speeldozen waarvan men de cilinders kon verwisselen. Dat was lang niet zo eenvoudig als het nu lijkt. De afstelling van de cilinder ten opzichte van de tanden van de kam komt zeer nauw, het gaat om fracties van millimeters. Dus de plaatsing van de cilinders moest heel precies zijn. Verder moest het systeem te bedienen zijn door de eigenaren zelf, zonder dat ze het mechaniek of cilinders zouden beschadigen. Dit is één van de eerdere speeldozen met verwisselbare cilinders. Het mechanisme heeft nog steeds de verfijndheid die typisch is voor de vroege speeldozen maar heeft wel zes cilinders met zes melodieën elk. Geplaatst op een fraai gemaakt compact tafeltje met opberglade is het geheel niet alleen een uitgebreide goede speeldoos maar ook een fraai object.

Vaste opwindhendel

Het messing mechanisme genummerd 4174 wordt aangedreven door een veerton met een vaste opwindhendel. Het speelt met een 32-cm brede gepende cilinder op een enkele stalen kam. Rechts zitten de twee bedieningshendels voor start/stop en verwisselen/herhalen (van de melodie). De cilinder zit vast met twee scharnierende clips waardoor deze verwisseld kan worden. Door de uitvoering van het mechanisme kan het geheel toegeschreven worden aan DuCommun-Girod.

Marquetterie

De kist zelf heeft afgeschuinde hoeken en is gefineerd met palissander. Het deksel heeft een fraai marquetterie ornament. De kist is gemonteerd op een tafel met een vergelijkbaar marquetterie ornament. Het heeft een klep waaronder een lade waarin de extra cilinders zijn opgeborgen. Door de combinatie van klep met lade kan men goed bij de cilinders. Het geheel staat op rechte tapse poten.